قرارداد جعاله یک نوع قرارداد است که شاید کمتر کسی نام آن را شنیده باشد و چیزی در رابطه با موضوع و شرایط آن بداند. در این خصوص باید بگوییم که قرارداد جعاله قراردادی است که یکی از طرفین متعهد می‌شود در صورت انجام دادن یک کار، به شخص انجام دهنده آن اجرت یا در اصطلاح جعل پرداخت شود. در ادامه به بررسی بیشتر این قراردادها پرداخته و با انواع و شرایط آن آشنا خواهیم شد.
آشنایی بیشتر با قرارداد جعاله
اگر بخواهیم به تعریف قرارداد جعاله بپردازیم، باید در ابتدا معنا و مفهوم جعاله را درک کنیم. جعاله در لغت به معنای مزد در برابر انجام کار است. این یعنی شخصی خود را ملزم می‌کند که اجرتی را در برابر انجام کار به خصوصی پرداخت نماید. برای مثال اگر شخصی یک شی با ارزش خود را گم کرده باشد، میتواند با انعقاد قرارداد جعاله مقرر کند که به هر کس که مال مفقود شده را پیدا نماید، یک مزد یا پاداش اعطا می‌نماید. در تعریف دیگر هم میتوان گفت جعاله یعنی ملتزم شدن جاعل به دادن عوض در برابر عملی که حلال و مقصود عقلا است. پس جعاله نوعی سفارش کار است.
عقد جعاله یا قرارداد جعاله، در عرف و زندگی روزمره ما کاربرد زیادی دارد. شاید خیلی‌ها نسبت به این موضوع آگاهی نداشته باشند؛ اما زمانی که شخصی وسیله‌ای را گم کرده و در قبال پیدا کردن آن یک پاداش یا مژدگانی را در نظر می‌گیرد، در اصل دارد از قرارداد جعاله استفاده می‌کند.
تعریف جعاله در قانون مدنی
در رابطه با معنا و مفهوم جعاله در قانون مدنی نیز صحبت شده است. در اینجا به چند ماده قانونی در این خصوص اشاره می‌کنیم تا با این مضمون بیشتر آشنا شوید.
- ماده 561 قانون مدنی: ” جعاله عبارت است از التزام شخصی به اداء اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از اینکه طرف معین باشد یا غیر معین.”
- ماده 562 قانون مدنی: ” در جعاله ملتزم را جاعل و طرف را عامل و اجرت را جعل میگویند.”
- ماده ۵۶۳ قانون مدنی: “در جعاله معلوم بودن اجرت من‌جمیع الجهات لازم نیست. بنابراین اگر کسی ملتزم شود که هر کس گم شده او را پیدا کند حصه مشاع معینی از آن مال او خواهد بود جعاله صحیح است.”
- ماده 564 قانون مدنی: ” در جعاله گذشته از عدم لزوم تعیین عامل ممکن است عمل هم مردد و کیفیات آن نامعلوم باشد.”
- ماده 565 قانون مدنی: ” جعاله تعهدی است جائز و مادامی که عمل به اتمام نرسیده است هر یک از طرفین میتوانند رجوع کنند ولی اگر جاعل در اثناء عمل رجوع نماید باید اجرت‌المثل عمل عامل را بدهد.”
شرایط قرارداد جعاله
همانطور که ملاحظه کردید در قانون مدنی ایران به قرارداد جعاله اشاره شده است و قواعد و مقررات خاصی برای آن تعیین شده است. در اینجا به برخی از مهمترین شرایط و مقررات قرارداد جعاله می‌پردازیم:
- در جعاله نیازی نیست که اجرت از تمام جهات مشخص باشد. از این رو ممکن است جاعل ملتزم شود که در صورت پیدا کردن مال او، حصه مشاعی از آن را به مالکیت عامل درآورد.
- در قرارداد جعاله ممکن است عمل مورد نظر مردد و نامعلوم باشد.
- عامل در جعاله میتواند معین یا نامعین باشد. عامل معین یعنی جاعل انجام کار را به شخص خاصی می‌سپارد. عامل نامعین هم یعنی جاعل شخصی را برای انجام کار در نظر نگیرد و به طور کلی عنوان کند که هر کس کار مورد نظر را انجام دهد، مستحق دریافت جعل یا مزد می‌شود.
- جعاله یک عمل حقوقی جایز است و تا زمانی که انجام عمل مورد قرارداد جعاله به اتمام نرسد، هر یک از طرفین میتوانند از آن رجوع نمایند.
- طبق ماده 570 قانون مدنی جعاله بر عمل نامشروع و یا بر عمل غیر عقلائی باطل است.
انواع قرارداد جعاله
جعاله را بر اساس چگونگی ایجاب و پیشنهاد به دو مورد تقسیم می‌کنند که عبارت از جعاله خاص و جعاله عام می‌باشد.
- جعاله خاص: در این قرارداد جعاله، ایجاب برای شخص معین است و طرف خطاب یک یا چند نفر خاص هستند. برای مثال شخصی فرزند خود را برای کار در نظر می‌گیرد. در این مورد نه تنها نتیجه برای جاعل مهم است، بلکه برای شخص عامل یا همان انجام دهنده کار نیز اهمیت دارد.
- جعاله عام: در این جعاله، عامل فردی غیر معین است. این یعنی جاعل شخص خاصی را برای انجام کار در نظر نمی‌گیرد و تنها رسیدن به نتیجه برایش اهمیت دارد. برای مثال اگر شخصی اعلام کند که هر کس کار مورد نظرش را انجام دهد، به او یک مبلغ مشخص را به عنوان پاداش پرداخت می‌نماید.
ارکان قرارداد جعاله
جعاله شامل سه رکن اصلی است که عبارت از جاعل، عامل و جعل می‌باشد. در اینجا به بررسی بیشتر هر یک از ارکان می‌پردازیم.
- جاعل: اگر برایتان سوال است که در قرارداد جعاله جاعل کیست، باید بگوییم که جاعل همان شخصی است که انجام کاری را درخواست می‌کند. برای مثال شخصی تعیین می‌کند که در صورت انجام فلان کار، مبلغی را تحت عنوان پاداش پرداخت می‌نماید. این شخص همان جاعل است.
- عامل: به فردی که به انجام کار مورد نظر جاعل می‌پردازد، عامل میگویند. این شخص کننده کار بوده و میتواند به صورت معین یا نامعین باشد.
- جعل: رکن آخر جعاله هم جعل است که همان عوض و مزد می‌باشد.
باید اشاره شود که یکی از شرایط قرارداد جعاله این است که جاعل باید فرد بالغ و عاقلی باشد و حاکم شرع او را از تصرف در اموالش منع نکرده باشد. اما این موضوع در رابطه با عامل اهمیت ندارد و ضروری نمی‌باشد.
قرارداد جعاله دارای چه محتویاتی است؟
اگر به یک نمونه قرارداد جعاله نگاهی داشته باشید، متوجه یک سری اطلاعات در آن میشوید که در اینجا به طور خلاصه به آنها اشاره می‌کنیم:
- طرفین قرارداد جعاله: طرفین این قرارداد شخص جاعل و عامل هستند که عامل میتواند به طور معین یا نامعین باشد. این اشخاص میتوانند هم از نوع حقوقی و هم از نوع حقیقی باشند.
- موضوع قرارداد جعاله: کاری که قرار است طبق قرارداد انجام شود، همان عنوان و موضوع قرارداد تلقی می‌شود. برای مثال پیدا کردن یک شی با ارزش گمشده و یا تعمیر ساختمان. در این قرارداد نیازی نیست که انجام کار با جزئیات بیان شود. این یعنی همین که مشخص شود چه کاری باید صورت بگیرد، کافی است.
- مبلغ قرارداد جعاله یا جعل: همانطور که اشاره کردیم جعل یکی از ارکان جعاله است که به پاداش و اجرت اشاره دارد. برای همین در قرارداد جعاله باید به این مبلغ هم اشاره شود. البته جاعل میتواند آن را به طور معین اعلام کند و یا مبلغ یا اجرت دقیقی را برای آن در نظر نگیرد.
- تعهد به نتیجه: در قرارداد جعاله تعهد به نتیجه یعنی عامل زمانی میتواند اجرت و پاداش خود را بگیرد که کار را انجام داده باشد. در غیر این صورت اجرتی به او تعلق نمی‌گیرد. در واقع در این قرارداد نتیجه کار اهمیت دارد.
- شرایط فسخ قرارداد جعاله: در رابطه با شرایط فسخ قرارداد جعاله باید بگوییم که این قرارداد یک عقد جایز است و هر یک از طرفین میتوانند از ادامه آن انصراف دهند. برای مثال اگر جاعل از ادامه کار مورد نظر توسط عامل پشیمان و منصرف شود، میتواند به فسخ آن بپردازد. البته نباید در این زمان حقی از عامل ضایع شود. چرا که ممکن است عامل بخشی از کار را انجام داده باشد و به خاطر فسخ قرارداد متضرر شود. برای همین باید به این موضوع توجه گردد.
جمع بندی
قرارداد جعاله یک عقد یا قرارداد است که در آن شخصی تحت عنوان جاعل متعهد می‌شود که در صورت انجام یک عمل مشخص، به عامل یا همان انجام دهنده کار اجرتی را پرداخت نماید. به شرط اینکه عمل مذکور نامشروع یا غیر عقلانی نباشد. در واقع قرارداد جعاله یک سری شرایط دارد که در متن به آنها اشاره داشتیم. با این حال اگر در این خصوص نیاز به راهنمایی بیشتر داشته باشید، میتوانید با تیم آسان کار در ارتباط باشید.
